De Mortel
Binnenstad Centrum
Rond en een tijdje ná 1900 diende de Mortel nog als kazerne voor de cavalerie.De Mortelsteeg die er langs liep, was tussen zonsondergang en zonsopgang afgesloten.
De straatnaam verwijst naar het landgoed 'De Mortel', dat al voor de stichting van de stad moet hebben bestaan.
Nieuwsbrief Bastion Oranje, 5 september 2001
Benaming
Jaar
Naam
Bron
1645
De Mortel
Kaart L. Covens en C. Mortier ca 1645
1830
De Mortel
Kaart J. B. Drossaers ca 1830
1890
Mortel (de)
Kaart Jos van Hagens ca 1890
1901
De Mortel
Adresboek 's-Hertogenbosch 1901
1909
De Mortel
Huisnummeromnummering 1909
1910
De Mortel
Straatnamenlijst 's-Hertogenbosch 1910-1911
1928
De Mortel
Adresboek voor 's-Hertogenbosch 1928
Bossche straatnamen
Mortelkazerne
door Ed Hupkens
.jpg "body=[<b>Beschrijving:</b> De Mortelkazerne gezien vanuit de Weversplaats.<br><b>Datering:</b> 1915<br><b>Nummer:</b> 0051487<br><b>Bron:</b> Afdeling Erfgoed 's-Hertogenbosch (AEH)]") De straat Mortel wordt al in 1403 genoemd. De straat dankt zijn naam aan een perceel grond dat Mortel heette, en al voor de stichting van de stad moet hebben bestaan. Mortel verwijst naar drassig land, of naar zand dat gebruikt kan worden als verschralingmiddel voor metselmortel. De straat heette in de 18e eeuw 'De Mortelsteeg', en was van zonsondergang tot zonsopgang afgesloten voor burgers. Aan De Mortel nummer 5 staat de voormalige synagoge, in 1823 door Bernardus Hartogensis gesticht. In 1994/95 is de Binnendieze (Kleine Vughterstroom) ter hoogte van de synagoge aan de Prins Bernhardstraat opengelegd. Op de Synagogebrug staande kun je zien dat de Binnendieze een bocht naar links maakt en onder de synagoge verdwijnt. Vanaf dat punt heet de Binnendieze het Hellegat. Het stroomt onder synagoge en Noordbrabants Museum door, en komt uit in de Verwersstroom, onder het plein van het museum. Tegenwoordig heet de synagoge Muziekcentrum Toonzaal, een podium voor kleinschalige muziek. |
Stadsblad woensdag 14 mei 2008
Mosmans
Namen der Straten enz.
|
MORTEL. Eertijds eene belangrijke en bevolkte straat, waar o.a. in 1603 de Schout der stad Jonker Aert van Vladeracken woonde. Mortel, reeds in 1403 genoemd, kan beteekenen morter of mortuarium, d.i. begraafplaats. In de Mortel lag een gang, De Sack geheeten. | 81 |
Oude Namen van Huizen en Straten te 's-Hertogenbosch (1906) 81
Roelands
De Mortel
|
Het straatje De Mortel dat van de Keizerstraat loopt tot aan de Weversplaats of wat daar nu van over is, dankt zijn naam aan een perceel grond dat Mortel heette. Misschien was dat ooit een moeras dat ook wel 'moor' genoemd werd. | 33 |
Straat in Straat uit (1984) 33
Toponymie
Beurdsestraat en Mortel
|
Beurde en Mortel zijn ongetwijfeld namen die verwijzen naar een agrarisch grondgebruik. In deze buurt vindt men meer aanduidingen van agrarische herkomst. De straatnaam Oude Bogaart komt er voor. Ook treft men er aan 'Gerrit metten koyen'. De oude Beurdsestraat heeft buiten de eerste stadsmuur doorgelopen. En buiten de stadsmuur lag er een Boertkenskamp. De beurde moet oorspronkelijk een groot complex zijn geweest, waarvan slechts een klein deel binnen de wallen is gekomen. Men treft o.a. de volgende vermeldingen aan: Burde (A.G.Z. R.24; 3.1.1338) en boerde (A.R.C. R.84; 19.5.1391). 'Beurde' en 'borde' heeft de betekenis van last, vracht, menigte. Wellicht wordt met de aanduiding 'beurde' een complex goede bouwgrond bedoeld, waarvan een overvloedige oogst te verwachten is. Aan deze 'beurde' grenst het goed 'de mortel'. Het is een naam die men in Brabant op verschillende plaatsen aantreft. F. Smulders hield het voor een terrein waar zand werd aangetroffen, dat kon worden aangewend als verschralingsmiddel voor een metselmortel. 'Mortel' en 'morteel' hebben de betekenis van steengruis en puin. | 55 |
Boschboom Bladeren 25 (1980) 55
Artikelen
| 1980 |
Jos van der VaartDe villa Orten. Beurdsestraat en Mortel
Boschboom Bladeren 25 (1980) 55
|
|
| 2005 |
Marcel van der HeijdenDe Straat : Mortel
Bossche Bladen 3 (2005) 78-79
|
|
Panden
De Mortel 2
Waterstraat A 405? (????)
| 1865 | J.A. Poulus (mr. schoenmaker) |
| 1875 | A. Dijks (mr. rijtuigschilder) - J.A. Poulus (mr. schoenmaker) |
De Mortel A 405 (????)
De Mortel 2 (1909)
| 1910 | Kazerne Veld-Artillerie |
| 1919 | Kazerne Veld-Artillerie |
| 1928 | Kazerne |
De Mortel 23
De Mortel 23 (1909)
| 1943 | L.M.A. Riel (sigarenmaker) |
De Mortel 21
De Mortel G 201a (????)
De Mortel 21 (1909)
| 1923 | echtg. Johannes van den Braak (zonder) |
| 1943 | G.N. Belluz (granietwerker) |
De Mortel 19
De Mortel G 202 (????)
| 1908 | K.D. Heesbeen (muzikant) |
De Mortel 19 (1909)
| 1943 | wed. S.J. Kivits-van Riel |
De Mortel 17
De Mortel G 202a (????)
De Mortel 17 (1909)
| 1910 | K.D. Heesbeen (muzikant) |
| 1923 | echtg. Josephus Beekwilder (zonder) |
| 1943 | A. van de Pas (metselaar) |
De Mortel G 203
De Mortel G 203 (????)
Vervallen (1909)
De Mortel G 203a
De Mortel G 203a (????)
Vervallen (1909)
De Mortel 15
Mortel G 216 (????)
| 1865 | weduwe L. van Vugt (warmoezenier) |
| 1875 | A. van Tiel (warmoezenier) |
De Mortel G 204 (1880)
| 1881 | wed. H. Bakermans (tapster) |
| 1908 | A. Voets (hovenier) |
De Mortel 15 (1909)
| 1910 | A. Voets (hovenier) |
| 1919 | W. van Roomen (hovenier) |
| 1928 | W.L. van Roomen |
De Mortel 13
De Mortel G 205 (????)
| 1908 | J.L. v.d. Burgt (timmerman) - G. Schuurmans (pakknecht) |
De Mortel 13 (1909)
| 1910 | J.L. v.d. Burgt (timmerman) - G. Schuurmans (magazijnsknecht) |
| 1919 | A. Dekkers (koetsier) - J. v.d. Heuvel (sigarenmaker) |
| 1923 | Antonius Dekker (koetsier) |
| 1928 | A. Broeren - J.W. van den Heuvel |
| 1943 | wed. G.F.T. van Dal-van Bokhoven - Th. van der Heijden (grondwerker) - W. van Keppelen (nachtwaker) |
De Mortel 11
De Mortel G 205a (????)
| 1908 | H. Kamman (linieerder) - J.H. Reiber (agent van politie) |
De Mortel 11 (1909)
| 1910 | J.H. Reiber (agent van politie) - J. v.d. Voort (sigarensort.) |
| 1919 | W. Consent (koopman) - J.H. Reiber (agent van politie) |
| 1923 | Wilhelmus Chr. Consent (stanioolwerker loodfabr.) - Edmond Gerard Donkers (sigarenmaker) |
| 1928 | W.Chr. Consent - A. Reiber - J.H. Reiber - mej. A. Reiber - J. Ruth |
| 1943 | J.A. Hekker (boekhouder) - J.A. Hekker (sigarenmaker) - W.A.G.J.M. Jong (grondwerker) |
De Mortel 9
De Mortel G 205b (????)
| 1908 | J. Bruijsters (loopknecht) |
De Mortel 9 (1909)
| 1910 | A. Blijleven (agent van politie) - J. Bruijsters (loopknecht) |
| 1919 | J. Bruijstens (loopknecht) - Joh. v.d. Ven (koopman) |
| 1923 | Johannes Bruijstens (loopknecht) - Johannes P.Fr. van Delft (sigarenmaker) |
| 1928 | J.P.F. van Delft - mej. M.C. van Delft - V.L. Pennings |
| 1943 | H. Kivits (mandenmaker) - V.L. Pennings (betonwerker) |
De Mortel 7
De Mortel G 205c (????)
| 1908 | J. Kramer (koetsier) - J. Vroegh (agent van politie) |
De Mortel 7 (1909)
| 1910 | W. Schuurmans (pakhuiskn.) - J. Vroegh (agent van politie) |
| 1919 | wed. M. v.d. Lee - L. v.d. Sluijs (sigarensorteerder) |
| 1923 | Antonius Broeren (pakhuisknecht) |
| 1928 | J. Galiart - A.H. Pieters |
| 1943 | P.L. Kerssens (los arbeider) - J.M. Ouwers (los arbeider) |
De Mortel 5
De Mortel G 205d (????)
| 1908 | H. van Driel (rangeermeester S.S.) |
De Mortel 5 (1909)
| 1910 | H. Kamman (linieerder) - A. Schippers (kleermaker) |
| 1919 | Corn. Baptist (arbeider) - A. Schippers (kleermaker) |
| 1923 | Berend ten Dam (koetsier) |
| 1928 | G. Galiart - A. Schippers |
| 1943 | P. Dee (stucadoor) - A. Engelbert |
De Mortel 3
Mortel G 206 (????)
| 1881 | A. van Tiel (warmoezenier) |
De Mortel G 206 (????)
| 1908 | Synagoge en Israëlietische school |
De Mortel 3 (1909)
| 1910 | N. Heijmans (koster synagoge en vice voorlezer) - Synagoge en Israëlietische school |
| 1919 | E. Philipson (Isr. godsdienstonderwijzer) |
| 1923 | Abraham Goudsmit (Isr. godsdienstleeraar) |
| 1928 | A. Goudsmit |
De Mortel 1
Mortel G 219 (????)
| 1865 | D. Heijmans (koster der Israëlitische kerk) |
Mortel G 207 (1880)
| 1881 | N. Heijmans (koster der Israel. gem. en sigarenfabriek) |
De Mortel G 207 (????)
| 1908 | N. Heijmans (koster synagoge) |
De Mortel 1 (1909)
| 1919 | Synagoge en Israëlietische school |
| 1928 | Isr. Kerk |
Postcodes
5211 HV 3..5 5211 HV 2..6
Straatindeling
1909 : rechts 1..21, links 2..2
Volkstelling 1822
| No 31 Wijk F (komend van de Beursestraat) | ||||||
| Mortel | ||||||
| 340 | 12 | Seller, Daniel | Timmerman | 45 | Gereformeerd | Den Bosch |
| Mortel Caserne | ||||||
Literatuur en bronnenpublicaties
L. van de Meerendonk, Tussen reformatie en contra-reformatie IX (1967) 124
n: vermelding in een voetnoot
Bossche Encyclopedie |